ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର୍ କ’ଣ? କାରଣ ଏବଂ ଚିକିତ୍ସା

ଆଜି ଆମେ ବାଇପୋଲାର ଡିସଅର୍ଡର (Bipolar Disorder) ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିବା । ଏହାକୁ ଦ୍ୱିପାକ୍ଷିକ ବ୍ୟାଧି ମଧ୍ୟ କହନ୍ତି ।

ବାଇପୋଲାର ଡିସଅର୍ଡର ହେଉଛି ଏକ ଗୁରୁତର ମାନସିକ ରୋଗ ଯାହା ପ୍ରାୟ 1-2% ଲୋକଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ । ଏହାର ଲକ୍ଷଣ ଏବଂ ଏହାର ଗମ୍ଭୀରତା ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଠାରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।

ଏହି ରୋଗ ହେତୁ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନ ନକାରାତ୍ମକ ଢଙ୍ଗରେ ପ୍ରଭାବିତ ହୁଏ । କେବଳ ବ୍ୟକ୍ତି ନୁହେଁ ତାଙ୍କ ପରିବାର, ବନ୍ଧୁ, କାର୍ଯ୍ୟ, ସମଗ୍ର ସାମାଜିକ ଜୀବନ ଏହି ରୋଗ ହେତୁ ନକାରାତ୍ମକ ଢଙ୍ଗରେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ ।

ଯଦି ଆପଣଙ୍କୁ କିମ୍ବା ଆପଣଙ୍କ ପରିବାରରେ କୌଣସି ବାଇପୋଲାର ଡିସଅର୍ଡର ଅଛି, ତେବେ ଏପରି ପ୍ରଶ୍ନ ଆପଣଙ୍କ ମନକୁ ବାରମ୍ବାର ଆସିବ ଯେ ଏହା କେଉଁ ପ୍ରକାରର ରୋଗ, ଏହା କାହିଁକି ହୁଏ ଏବଂ ଏହାର ଚିକିତ୍ସା କିପରି କରାଯାଏ? ତେଣୁ ଆଜି ଆମେ ଏହି ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିବା ।

ବାଇପୋଲାର ଡିସଅର୍ଡର କ’ଣ? – What is Bipolar Disorder in Odia?

ବାଇପୋଲାର ଡିସଅର୍ଡର ହେଉଛି ଏକ ମନ ବିଶୃଙ୍ଖଳା (Mood disorder) । ମନ ବିଶୃଙ୍ଖଳାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଆମ ମନରେ ଆସୁଥିବା ଭାବନା ବା ଅନୁଭବ । ଯେପରିକି ସୁଖ ଅନୁଭବ କରିବା, ଦୁଃଖ କିମ୍ବା ନିରାଶ ଅନୁଭବ କରିବା, କ୍ରୋଧ ଅନୁଭବ କରିବା । ଏଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ଆମ ମନର ଅବସ୍ଥା ।

ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଦୀର୍ଘ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅତ୍ୟଧିକ ପରିମାଣର ଭାବନା ଅନୁଭବ କରେ ବିନା କାରଣରେ, ତେବେ ଆମେ ଏହାକୁ ମନ ବିଶୃଙ୍ଖଳା କିମ୍ବା ମୁଡ୍ ଡିସଅର୍ଡର୍ ବୋଲି କହିଥାଉ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଧରାଯାଉ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ବିନା କାରଣରେ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ପାଇଁ ଦୁଃଖ ଅନୁଭବ କରେ, କିମ୍ବା ବିନା କାରଣରେ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅତ୍ୟଧିକ ପରିମାଣର ସୁଖ ଅନୁଭବ କରେ । ତେବେ ଆମେ କହିବା କି ତାର ମନ ବିଶୃଙ୍ଖଳା ଅଛି ।

ଉଦାସୀନତା (Depression), ସାଇକ୍ଲୋଥାଇମିଆ (Cyclothymia) ଏବଂ ଡ଼ିସଥାଇମିଆ (Dysthymia) ଭଳି ଅନେକ ପ୍ରକାରର ମନ ବିଶୃଙ୍ଖଳା ଅଛି । ବାଇପୋଲାର ଡିସଅର୍ଡର ହେଉଛି ଏକ ମନ ବିଶୃଙ୍ଖଳା ଯେଉଁଥିରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଏକ ଏପିସୋଡିକ୍ (Episodic) ଢାଞ୍ଚାରେ କଷ୍ଟ ଅନୁଭବ କରେ ।

ଏପିସୋଡିକ୍ ଅର୍ଥ ହେଉଛି, ଏହି ରୋଗ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ଧରି ରହେ ନାହିଁ କିନ୍ତୁ କିଛି ମାସ ପାଇଁ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରେ । ବ୍ୟକ୍ତି କିଛି ସମୟ ପାଇଁ ଭଲ ରହିଥାଏ ଏବଂ ତା’ପରେ ପୁଣି ସମସ୍ୟା ଉପୁଜେ । ତେଣୁ ଆମେ ଏହାକୁ ଏକ ଏପିସୋଡ୍ ବୋଲି କହିଥାଉ । ସମୁଦାୟ 4 ପ୍ରକାରର ଏପିସୋଡ ବାଇପୋଲାର ଡିସଅର୍ଡରରେ ଦେଖାଯାଏ ।

1. ମେନିକ ଏପିସୋଡ୍ (Manic Episode)
2. ହାଇପୋମାନିକ୍ ଏପିସୋଡ୍ (Hypomanic Episode)
3. ଡିପ୍ରେସିବ ଏପିସୋଡ୍ (Depressive Episode)
4. ମିକ୍ସଡ ଏପିସୋଡ୍ (Mixed Episode)

1. ମେନିକ ଏପିସୋଡ୍ ଏବଂ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ – Manic Episode and Symptoms

ମେନିକ ଏପିସୋଡରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟବହାରରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ତଳେ ଦିଆଯାଇଛି:

• ଏକ ସପ୍ତାହ କିମ୍ବା ଅଧିକ ସମୟ ପାଇଁ ଅତ୍ୟଧିକ ଖୁସି ଅନୁଭବ କରେ ।
• ତାଙ୍କ ମନ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ରୋଧିତ ରହିଥାଏ ଏବଂ ବିରକ୍ତ ଅନୁଭବ କରେ ।
• ସତେ ଯେପରି ତାଙ୍କୁ ଶୋଇବାର ଆବଶ୍ୟକତା ନାହିଁ ।
• ଏପରି ଭାବନ୍ତି ଯେପରିକି ତାଙ୍କ ଶରୀରରେ ବହୁତ ତୀବ୍ରତା ଅଛି ।
• ବହୁତ କାମ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି ।
• ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରେ ସ୍ଥିର ହୋଇ ବସି ରହିବାକୁ ଚାହାନ୍ତି ନାହିଁ ।
• ଘର ଭିତରେ କିମ୍ବା ବାହାରେ ବୁଲୁଥାନ୍ତି ।
• ବହୁତ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରନ୍ତି, ନିରନ୍ତର କଥାବାର୍ତ୍ତା କରନ୍ତି ।
• ବେଳେବେଳେ ବଡ଼ ବଡ଼ କଥା କୁହନ୍ତି ।
• ତାଙ୍କର ଆତ୍ମବିଶ୍ୱାସ ବହୁତ ବଢ଼ିଯାଏ ।
• ସେମାନେ ଅନେକ ଲୋକଙ୍କୁ ଭେଟିବା ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି ।
• ସେମାନେ ବିନା କାରଣରେ ପଡ଼ୋଶୀଙ୍କ ଘରକୁ ଯାଆନ୍ତି ।
• ଲୋକଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରନ୍ତି ।
• ବେଳେବେଳେ ସେମାନେ ଅନୁଭବ କରନ୍ତି ଯେ ସେମାନଙ୍କ ପାଖରେ ବହୁତ ଟଙ୍କା, ବହୁତ ଶକ୍ତି ଅଛି ।
• ଚିନ୍ତା ନକରି କାମ କରନ୍ତି । ଯେପରି ବହୁ ଅର୍ଥ ବିନିଯୋଗ କରିବା, ବହୁତ ଜିନିଷ କିଣିବା, କାହା ସହିତ ଲଢ଼େଇ କରିବା, ଅତ୍ୟଧିକ ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ଗାଡି ଚଳାଇବା ।

2. ହାଇପୋମାନିକ୍ ଏପିସୋଡ୍ ଏବଂ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ – Hypomanic Episode and Symptoms

ଏହି ଏପିସୋଡରେ ବାଇପୋଲାର ଡିସଅର୍ଡର ପରି ହି ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଏ, କିନ୍ତୁ ଏହାର ଗମ୍ଭୀରତା ବହୁତ କମ୍ ଅଟେ ।

• ରୋଗୀ ଅଧିକ ଅସୁବିଧାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୁଏ ନାହିଁ ।
• ମନ ସାମାନ୍ୟ ଖୁସି କିମ୍ବା ବିରକ୍ତ ରହିଥାଏ ।
• ସେମାନଙ୍କର ନିଦ ସାଧାରଣ ଅପେକ୍ଷା ସାମାନ୍ୟ କମ୍ ରହିଥାଏ ।
• ସେମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଅଧିକ ପ୍ରଭାବିତ ହୁଏ ନାହିଁ ।
• ସେମାନେ ଜିନିଷଗୁଡିକ ପରିଚାଳନା କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୁଅନ୍ତି ।

3. ଡିପ୍ରେସିବ ଏପିସୋଡ୍ ଏବଂ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ – Depressive Episode and Symptoms

ଡିପ୍ରେସିବ ଏପିସୋଡର ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ତଳେ ଦିଆଯାଇଛି:

• ବ୍ୟକ୍ତି ଦୀର୍ଘ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉଦାସୀନ ରହିଥାଏ ଯଥା ଦୁଇ ସପ୍ତାହ କିମ୍ବା ଅଧିକ ସମୟ ।
• ସେମାନଙ୍କୁ କୌଣସି କାମରେ ମନ ଲାଗେ ନାହିଁ ।
• ସେମାନେ କୌଣସି କାମକୁ ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି ନାହିଁ ।
• ଶରୀରରେ ଥକାପଣର ଅନୁଭବ ହୁଏ ।
• ସେମାନଙ୍କର ଶୋଇବା ଏବଂ ଭୋକରେ ସମସ୍ୟା ହୁଏ ।
• ସେମାନଙ୍କ ମନରେ ନକାରାତ୍ମକ ଚିନ୍ତାଧାରା ଆସେ ।
• ସେମାନଙ୍କର ଆତ୍ମବିଶ୍ୱାସ କମିଯାଏ ।
• ସେମାନେ ଅନୁଭବ କରନ୍ତି ଯେ ଭବିଷ୍ୟତରେ କିଛି ଭଲ ହେବ ନାହିଁ । ସେମାନଙ୍କର ଅବସ୍ଥା, ସମସ୍ୟା କେବେ ସମାଧାନ ହେବ ନାହିଁ ।
• ସେମାନେ ଅନୁଭବ କରନ୍ତି ଯେ ଜୀବନର କୌଣସି ଅର୍ଥ ନାହିଁ ।
• କେତେକ ରୋଗୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିବାର ଚିନ୍ତା କରନ୍ତି ।

4. ମିକ୍ସଡ୍ ଏପିସୋଡ୍ ଏବଂ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ – Mixed Episode and Symptoms

ମିକ୍ସଡ୍ ଏପିସୋଡରେ ଉଭୟ ମେନିକ ଏପିସୋଡ ଏବଂ ଡିପ୍ରେସିବ ଏପିସୋଡର ଲକ୍ଷଣ ରହିଥାଏ । ତେଣୁ ଏହାର ନିରାକରଣ କରିବା କଷ୍ଟକର । ଏହା ରୋଗୀଙ୍କ ଜୀବନକୁ ବହୁତ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ ।

ବାଇପୋଲାର ଡିସଅର୍ଡରର ପ୍ରକାରଗୁଡ଼ିକ – Types of Bipolar disorder

ମୁଖ୍ୟତ 3 ପ୍ରକାରର ବାଇପୋଲାର ଡିସଅର୍ଡର ଅଛି:

1. ବାଇପୋଲାର ଡିସଅର୍ଡର ପ୍ରକାର 1: ଏଥିରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଡିପ୍ରେସିବ ଏପିସୋଡର ଲକ୍ଷଣ ଅନୁଭବ କରେ । ତାହା ସହିତ ମେନିକ ଏପିସୋଡର ଲକ୍ଷଣ ମଧ୍ୟ ଦେଖାଯାଇଥାଏ ।
2. ବାଇପୋଲାର ଡିସଅର୍ଡର ପ୍ରକାର 2: ଏହି ଏପିସୋଡରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଡିପ୍ରେସନ ଏପିସୋଡ୍ ସହିତ ହାଇପୋମାନିଆ ଏପିସୋଡ୍ ଅନୁଭବ କରେ ।
3. ରାପିଡ୍ ସାଇକ୍ଲିଂ ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର୍: ରାପିଡ୍ ସାଇକ୍ଲିଂର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଯଦି ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଗୋଟିଏ ମାସରେ ଚାରି କିମ୍ବା ଅଧିକ ଏପିସୋଡ୍ ଥାଏ, ତେବେ ଆମେ କହିଥାଉ ଯେ ତାଙ୍କର ରାପିଡ୍ ସାଇକ୍ଲିଂ ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର୍ ଅଛି ।

ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର୍ ହେବାର ଆଶଙ୍କା – Risk of Bipolar Disorder 

ଯେକେହି ମଧ୍ୟ ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡରର ଶିକାର ହୋଇପାରନ୍ତି । ପ୍ରାୟ 1-2% ଲୋକଙ୍କଠାରେ ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର ଦେଖାଯାଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଏହି ରୋଗ ସେହି ଲୋକଙ୍କଠାରେ ଅଧିକ ଦେଖାଯାଏ ଯାହାର ପରିବାରରେ କେହି ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡରରେ ପୀଡିତ ଅଛନ୍ତି ।

ଯଦି କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିର ପିତା କିମ୍ବା ମାତାଙ୍କର ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର ଥାଏ, ତେବେ ଏହି ରୋଗ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା 10-15% ବଢ଼ିଯାଏ । ଯଦି ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଉଭୟ ପିତାମାତାଙ୍କର ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର ଥାଏ, ତେବେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର ହେବାର 10-50% ସମ୍ଭାବନା ବଢ଼ିଯାଏ ।

ସାଧାରଣତଃ ଏହି ରୋଗ 15 ରୁ 30 ବର୍ଷ ବୟସ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଯାଏ । ବେଳେବେଳେ ଏହା ଛୋଟ ପିଲାମାନଙ୍କଠାରେ ମଧ୍ୟ ଦେଖାଯାଇଥାଏ ଏବଂ ବେଳେବେଳେ ଏହା 40-50 କିମ୍ବା 60 ବର୍ଷ ବୟସରେ ମଧ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ଏହି ରୋଗ 15 ରୁ 30 ବର୍ଷ ବୟସର ଅଧିକାଂଶ ଲୋକଙ୍କଠାରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ ।

ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡରର କାରଣ – Causes of Bipolar Disorder

• ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡରରେ ଆମ ମସ୍ତିଷ୍କରେ କିଛି ନ୍ୟୁରୋକେମିକାଲ୍ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଥାଏ ଯାହା ଜେନେଟିକ୍ ହୋଇପାରେ ।
• ଏହି ନ୍ୟୁରୋକେମିକାଲ୍ ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକ ପିଢ଼ିରୁ ପିଢ଼ି ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇପାରେ ।
• କିଛି ଚାପଗ୍ରସ୍ତ ପରିସ୍ଥିତି ହୋଇପାରେ ।
• ଯଦି କିଛି ଦିନ ପାଇଁ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି କୌଣସି କାରଣରୁ ଶୋଇ ପାରିଲା ନାହିଁ ।
• ଯଦି ବ୍ୟକ୍ତି କୌଣସି ନିଶା ଦ୍ରବ୍ୟ ସେବନ କରୁଥାଏ , ତେବେ ଏହି ରୋଗ ଆରମ୍ଭ ହୋଇପାରେ ।

ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡରର ନିରାକରଣ –  Diagnosis of Bipolar Disorder

ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର୍ ଏକ ନ୍ୟୁରୋକେମିକାଲ୍ ବ୍ୟାଘାତ ଦ୍ୱାରା ହୋଇଥାଏ । ଏହାର ନିରାକରଣ ପାଇଁ କୌଣସି ପରାମର୍ଶ ଦିଆଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । କୌଣସି CT ସ୍କାନ୍ (Computed Tomography Scan) କିମ୍ବା MRI (Magnetic Resonance Imaging) ଦ୍ୱାରା ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡରର ନିରାକରଣ କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ ।

ସାକ୍ଷାତକାର (Interview) ଆଧାରରେ ଏହାର ନିରାକରଣ କରାଯାଇଥାଏ । ଜଣେ ମାନସିକ ରୋଗ ବିଶେଷଜ୍ଞ ଆପଣଙ୍କର ସାକ୍ଷାତକାର ନେବା ପରେ, ଆପଣଙ୍କର ଲକ୍ଷଣ ବିଷୟରେ ପଚାରିବା ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ବୁଝିବା ପରେ ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡରର ନିରାକରଣ କରାଯାଇଥାଏ ।

ପ୍ରାଥମିକ ନିରାକରଣ କାହିଁକି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ? – Why is early diagnosis important?

ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡରକୁ ଶୀଘ୍ର ଚିହ୍ନିବା ଏବଂ ଚିକିତ୍ସା କରିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ । ଏହାର ଅନେକ କାରଣ ଅଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ତଳେ ଦିଆଯାଇଛି:

• ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର ରୋଗୀଙ୍କଠାରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିବାର ଆଶଙ୍କା ଅଧିକ ଥାଏ । ତେଣୁ ଏହାର ଚିକିତ୍ସା ଠିକ୍ ସମୟରେ କରିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ।
• ଯଦି ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡରକୁ ଠିକ୍ ସମୟରେ ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଏ ନାହିଁ । ଯଦି ଦୀର୍ଘ ସମୟ (10 ରୁ 20 ବର୍ଷ) ପାଇଁ ଚିକିତ୍ସା ଦିଆଯାଏ ନାହିଁ, ତେବେ ଧୀରେ ଧୀରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ମସ୍ତିଷ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ହ୍ରାସ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଯାଏ ।
• ସେମାନଙ୍କର ସ୍ମୃତି ଏବଂ ଧ୍ୟାନ ଧୀରେ ଧୀରେ କମିବା ଆରମ୍ଭ କରେ ।
• ଅନେକ ରୋଗୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର ହେତୁ ସେମାନଙ୍କ ପରିବାର ବହୁତ ପ୍ରଭାବିତ ହୁଅନ୍ତି ।
• ସେମାନଙ୍କର ସାମାଜିକ ଜୀବନ ଖରାପ ହେବାକୁ ଲାଗେ, ସେମାନଙ୍କର ଦକ୍ଷତା କମ ହେବାକୁ ଲାଗେ ।
• ଯଦି ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର ସଠିକ୍ ସମୟରେ ଚିହ୍ନିତ ହୁଏ ନାହିଁ, ତେବେ ଏହା ଅନ୍ୟ ଏକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରେ ।

ଏହି କାରଣରୁ, ଏହାର ଠିକ୍ ସମୟରେ ଚିକିତ୍ସା କରିବା ଏବଂ ଠିକ୍ ସମୟରେ ନିରାକରଣ କରିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ।

ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡରର ଚିକିତ୍ସା – Treatment of Bipolar Disorder

ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର ପାଇଁ 2ଟି ଚିକିତ୍ସା ଅଛି । ଗୋଟିଏ ହେଉଛି ତୀବ୍ର ଚିକିତ୍ସା ଏବଂ ଅନ୍ୟଟି ହେଉଛି ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ଚିକିତ୍ସା ।

ତୀବ୍ର ଚିକିତ୍ସା

ତୀବ୍ର ଚିକିତ୍ସାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଯଦି ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଡିପ୍ରେସିବ ଏପିସୋଡ୍ କିମ୍ବା ମେନିକ ଏପିସୋଡ୍ ଥାଏ, ତେବେ ସେହି ସମୟରେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଔଷଧ ଦିଆଯାଏ ଯାହା ଦ୍ୱାରା ଏପିସୋଡ୍ ଭଲ ହୋଇଯାଏ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତି ସାଧାରଣ ମନୋବଳକୁ ଫେରି ଆସେ । କିନ୍ତୁ ଥରେ ବ୍ୟକ୍ତି ସାଧାରଣ ମନୋବଳକୁ ଫେରିବା ପରେ ମଧ୍ୟ ଔଷଧ ସେବନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ, କାରଣ ଆମେ ଚାହୁଁ ନାହୁଁ ସେହି ବ୍ୟକ୍ତି ବାରମ୍ବାର ମାନିଆ କିମ୍ବା ଡିପ୍ରେସନରେ ପୀଡିତ ହେଉ ।

ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ଚିକିତ୍ସା 

ଏହି ଚିକିତ୍ସାର ଉଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ କରିବା ଯାହା ଦ୍ୱାରା ଏହି ସମସ୍ୟା ବାରମ୍ବାର ନହେଉ । ଏହି ଚିକିତ୍ସାର 3ଟି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପାଦାନ ଅଛି:

1. ସାଇକୋ ଶିକ୍ଷା (Psychoeducation): ଯଦି ଆମେ ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର ବିଷୟରେ ସଠିକ୍ ଭାବରେ ବୁଝିପାରିବା ଏବଂ ଏହି ରୋଗ ବିଷୟରେ ଜାଣିପାରିବା, ତେବେ ଆମେ ଏହାର ଭଲ ଚିକିତ୍ସା କରିପାରିବା ।
2. ଔଷଧ (Medication): ସଠିକ୍ ସମୟରେ ଔଷଧ ଖାଇବା ।
3. ସାଇକୋଥେରାପି (Psychotherapy): ଯେଉଁଥିରେ ପାରସ୍ପରିକ ଚିକିତ୍ସା, ଜ୍ଞାନଗତ ଆଚରଣ ଚିକିତ୍ସା ଏବଂ ସାମାଜିକ ରିଥମ୍ ଚିକିତ୍ସା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡରରେ ପୀଡିତ ରୋଗୀମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଅସୁସ୍ଥତାକୁ କିପରି ପରିଚାଳନା କରିପାରିବେ? 

• ସେମାନେ ନିଜକୁ ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର ବିଷୟରେ ଶିକ୍ଷା ଦେଇପାରିବେ ।
• ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର ବିଷୟରେ ବୁଝିପାରିବେ ।
• ପୁସ୍ତକ ପଢ଼ିପାରିବେ, ଭିଡିଓ ଦେଖିପାରିବେ ।
• ମାନସିକ ରୋଗ ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କ ସହିତ ପରାମର୍ଶ କରିପାରିବେ ।
• ନିୟମିତ ଔଷଧ ସେବନ କରିବାକୁ ପଡିବ ।
• ଜୀବନରେ ଚାପ ହ୍ରାସ କରିବାକୁ ପଡିବ ।
• ଯଦି ଆପଣଙ୍କର କୌଣସି ଅସୁବିଧା ଅଛି, ତେବେ ଏହାକୁ ଆପଣଙ୍କର ମାନସିକ ରୋଗ ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କ ସହ ଆଲୋଚନା କରନ୍ତୁ ।
• ଆପଣଙ୍କୁ ନିଶା ଦ୍ରବ୍ୟଠାରୁ ଦୂରରେ ରହିବାକୁ ପଡିବ । ମଦ୍ୟପାନ, ଆପିମ୍, ଗଞ୍ଜା, ଆପଣ ଖାଉଥିବା ଯେକୌଣସି ବିଷାକ୍ତ ପଦାର୍ଥ, ଏହା ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡରର ଫଳାଫଳକୁ ଖରାପ କରିଥାଏ ଏବଂ ତା’ପରେ ଏହାର ଚିକିତ୍ସା କରିବା କଷ୍ଟକର ହୋଇଯାଏ ।

ଅନେକ ରୋଗୀ ଭାବନ୍ତି ଯେ ଔଷଧଟି ବହୁତ ଦିନ ଧରି ଚାଲିଛି, ତେଣୁ ସେମାନେ ଔଷଧ ଖାଇବା ବନ୍ଦ କରିବା ବୋଲି ଭାବନ୍ତି । ଆମେ ଏହା ବୁଝିପାରୁ କାରଣ ଏହି ଔଷଧ ଗୋଟିଏ ପଟେ ମହଙ୍ଗା ଅଟେ, ଅନ୍ୟ ପଟେ ଔଷଧର କିଛି ସାମାନ୍ୟ ପାର୍ଶ୍ୱ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ମଧ୍ୟ ଅଛି ।

ଅନେକ ଲୋକ ଭାବନ୍ତି ଯେ ସେମାନେ ଔଷଧ ସେବନ କରିବେ ନାହିଁ, ସେମାନେ ଔଷଧ ଖାଇବା ବନ୍ଦ କରିଦେବେ । ଏଠାରେ ମୋର ପରାମର୍ଶ ରହିବ ଯେ ଆପଣ ମାନସିକ ରୋଗ ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କ ବିନା ପରାମର୍ଶରେ ଔଷଧ ଖାଇବା ବନ୍ଦ କରିବା ଉଚିତ୍ ନୁହେଁ । ଆପଣ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ଚିକିତ୍ସାରେ ଯଦି ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ନୁହଁନ୍ତି, ତେବେ ଆପଣ ସିଧାସଳଖ ଆପଣଙ୍କର ମାନସିକ ରୋଗ ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କ ସହ କଥା ହୋଇପାରିବେ ।

ଯଦି ଆପଣ ତଥାପି ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ନୁହଁନ୍ତି ତେବେ ତାଙ୍କ ସହିତ ଆଲୋଚନା କରିପାରିବେ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ମାନସିକ ରୋଗ ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କଠାରୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ମତାମତ ନେଇପାରିବେ । କିନ୍ତୁ ଚିକିତ୍ସା ବନ୍ଦ କରିବା ଆଦୌ ପରାମର୍ଶଦାୟକ ନୁହେଁ ।

ଏହା ବ୍ୟତୀତ, ଆପଣଙ୍କୁ ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡରର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକୁ ଚିହ୍ନିବାକୁ ପଡିବ । ଯେମିତି ଶୋଇବାରେ ଅସୁବିଧା ହେବା ଏକ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଲକ୍ଷଣ, ଏହି ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକୁ ଚିହ୍ନିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଯାହା ଦ୍ୱାରା ଯଦି ଆପଣ ପୁନର୍ବାର ଏକ ଏପିସୋଡରେ ପୀଡ଼ିତ ହୁଅନ୍ତି, ତେବେ ଆପଣ ତୁରନ୍ତ ମାନସିକ ରୋଗ ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କୁ ଭେଟି ଏହାର ଚିକିତ୍ସା କରିପାରିବେ ।

ଯଦି ପରିବାରର ସଦସ୍ୟଙ୍କର ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର ଥାଏ ତେବେ କଣ କରିବା? 

ଯଦି ଆପଣଙ୍କ ପରିବାରର କେହି ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡରରେ ପୀଡ଼ିତ ଅଛନ୍ତି, ତେବେ ଆପଣ ଏହି ରୋଗ ବିଷୟରେ ବୁଝିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବା ଉଚିତ୍ । ଏହାର ଆରମ୍ଭର ଲକ୍ଷଣଗୁଡିକ ଆପଣଙ୍କୁ ଜାଣିବାକୁ ପଡ଼ିବ ।

ଯଦି ଆପଣଙ୍କ ପରିବାରର ଯେକୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର ଅଛି, ତେବେ ସେମାନଙ୍କୁ ଚିକିତ୍ସା କରିବାକୁ ଏବଂ ନିୟମିତ ଭାବରେ ଜଣେ ମାନସିକ ରୋଗ ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କୁ ଦେଖା କରିବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ଉଚିତ୍ ।

ଏହା ବ୍ୟତୀତ, ଏହା ଦେଖାଯାଇଛି ଯେ ଯେଉଁମାନଙ୍କର ପରିବାରରେ ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର ଅଛି ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଅନେକ ଚାପ ଏବଂ ଦୁଃଖର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୁଅନ୍ତି । ତେଣୁ ସେମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କର ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟର ଯତ୍ନ ନେବାକୁ ଏବଂ ଆରାମ କରିବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ଉଚିତ୍ । କାରଣ ଯଦି ଆପଣ ଆପଣଙ୍କର ଯତ୍ନ ନେଇ ପାରିବେ, ତେବେ ଆପଣ ରୋଗୀର ଯତ୍ନ ନେବାକୁ ସକ୍ଷମ ହେବେ ।

ତେଣୁ ସାଙ୍ଗମାନେ, ଯଦି ଆପଣ ଭାବୁଛନ୍ତି ଯେ ଆପଣ କିମ୍ବା ଆପଣଙ୍କ ପରିବାରର ଯେକେହିଙ୍କର ବାଇପୋଲାର୍ ଡିସଅର୍ଡର ଅଛି, ତେବେ ଆପଣ ତୁରନ୍ତ ଏକ ମାନସିକ ରୋଗ ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କ ସହିତ ପରାମର୍ଶ କରିବା ଉଚିତ୍ ।

ପ୍ରାୟତଃ ପଚରାଯାଇଥିବା ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ (FAQ)