OCD କ’ଣ? ଏହାର କାରଣ ଏବଂ ଚିକିତ୍ସା

ଆଜି ଆମେ ଏକ ଅତି ସାଧାରଣ ମାନସିକ ରୋଗ OCD (Obsessive Compulsive Disorder) ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିବା । OCDର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଆବେଗ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ବ୍ୟାଧି ।

OCD ଏକ ସାଧାରଣ ରୋଗ ଏବଂ ପ୍ରାୟ 2-3% ଲୋକଙ୍କଠାରେ ଦେଖାଯାଏ । OCD ବିଷୟରେ ଲୋକଙ୍କ ମନରେ ଅନେକ ଭୁଲ ଧାରଣା ଅଛି । ସେମାନେ ଏହାକୁ ସଠିକ୍ ଭାବରେ ବୁଝନ୍ତି ନାହିଁ ଏବଂ ସେଥିପାଇଁ ଏହାର ଚିକିତ୍ସା ଠିକ୍ ସମୟରେ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।

OCD କ’ଣ? – What is OCD in Odia?

ଯଦି ଆପଣ ଏହି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ଦେଖନ୍ତି, ଆବେଗ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ବ୍ୟାଧି, ତେବେ ନିଜେ ଏହି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ OCD ରୋଗକୁ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରେ । ପ୍ରଥମ ଶବ୍ଦ ହେଉଛି ଆବେଗ (Obsessive) । ଆବେଗର ଅର୍ଥ କୌଣସି ଚିନ୍ତା କିମ୍ବା ଚିତ୍ର ଯାହା ଆପଣଙ୍କ ମନକୁ ବାରମ୍ବାର ଆସେ । ଏହା ବାରମ୍ବାର ଆସେ ଏବଂ ଆପଣଙ୍କ ମନରେ ଆତଙ୍କ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।

ଆପଣ ଜାଣନ୍ତି ଯେ ଏହା ଏକ ଭିତ୍ତିହୀନ ଚିନ୍ତା, ବିନା କାରଣରେ ଆପଣଙ୍କ ମନକୁ ଆସୁଛି । ଆପଣ ଏହାକୁ ବନ୍ଦ କରିବାକୁ ଚାହାଁନ୍ତି, ତଥାପି ଏହାକୁ ବନ୍ଦ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଏହିପରି ଚିନ୍ତାଧାରା କିମ୍ବା ପ୍ରତିଛବିକୁ ଆବେଗ ବୋଲି କହିଥାଉ । ସାଧାରଣତଃ ଅନେକ ପ୍ରକାରର ଆବେଗ ଦେଖାଯାଏ, ଯେପରି କିଛି ଲୋକଙ୍କ ମନରେ ମଇଳାର ଚିନ୍ତା ଆସେ । ଏପରି ଚିନ୍ତାଧାରା ଆସେ ଯେ ମୋ ହାତ ପରିଷ୍କାର ନାହିଁ, ମୋ ଶରୀର ପରିଷ୍କାର ନାହିଁ କିମ୍ବା ଘର ପରିଷ୍କାର ନାହିଁ ।

ତା’ପରେ ସନ୍ଦେହର କିଛି ଚିନ୍ତାଧାରା ଆସେ, କବାଟ ବନ୍ଦ କରିବା ପରେ ମଧ୍ୟ ଚିନ୍ତା ଆସେ ଯେ ବୋଧହୁଏ ତାଲା ସଠିକ୍ ଭାବରେ ବନ୍ଦ ହୋଇନାହିଁ । ଗ୍ୟାସ ବନ୍ଦ କରିବା ପରେ ଚିନ୍ତା ଆସେ ଯେ ବୋଧହୁଏ ଗ୍ୟାସ ଖୋଲା ରହିଯାଇଛି । ଭଗବାନଙ୍କ ବିଷୟରେ କିଛି ଖରାପ ଚିନ୍ତାଧାରା, ଧର୍ମ ବିଷୟରେ କିଛି ଖରାପ ଚିନ୍ତାଧାରା ଆସେ । ଏହିପରି ଅନେକ ପ୍ରକାରର ଚିନ୍ତାଧାରା ଆବେଗରେ ଦେଖାଯାଏ ।

ମୁଁ ଯେପରି କହିଛି, ଏହି ସମସ୍ତ ଚିନ୍ତାଧାରାର ଏକ ସମ୍ପତ୍ତି ଅଛି ଯାହାକି ସେ ବାରମ୍ବାର ଆସେ । ରୋଗୀମାନେ ବୁଝନ୍ତି ଯେ ଏଗୁଡ଼ିକ ଅଦରକାରୀ ଚିନ୍ତାଧାରା ଏବଂ ଅଧିକ ଆସୁଛି କିନ୍ତୁ ସେମାନେ ଚାହିଁଲେ ମଧ୍ୟ ତାହାକୁ  ଅଟକାଇ ପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଯେତେବେଳେ ସେମାନେ ଅଟକାଇବାକୁ ଅସମର୍ଥ, ସେତେବେଳେ ସେମାନେ ନର୍ଭସ ଅନୁଭବ କରନ୍ତି ।

ଚିନ୍ତା କମାଇବା ପାଇଁ, ଅନେକ ଥର ସେମାନେ କିଛି କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ କରନ୍ତି ଯାହାକୁ ଆମେ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ବୋଲି କହିଥାଉ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଚିନ୍ତାଟି ବାରମ୍ବାର ସେମାନଙ୍କ ମନରେ ଆସୁଛି ଯେ ତାଙ୍କ ହାତ ଅପରିଷ୍କାର । ଏହି ଚିନ୍ତାଧାରା ବାରମ୍ବାର ଆସୁଥିବାରୁ ସେମାନେ ନିଜ ମନରେ ନର୍ଭସ ଅନୁଭବ କରନ୍ତି । ତେଣୁ ରୋଗୀ ବିରକ୍ତ ହୁଏ, କ୍ଳାନ୍ତ ହୁଏ, ପରାଜିତ ହୁଏ ଏବଂ ଶେଷରେ ଯାଇକରି ହାତ ଧୋଇଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ ହାତ ଧୋଇବା ଏକ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଅଟେ ।

ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଦ୍ୱାରା କ’ଣ ଲାଭ ହୁଏ? କିଛି ସମୟ ପାଇଁ ରୋଗୀ ଭଲ ଅନୁଭବ କରେ କିନ୍ତୁ କିଛି ସମୟ ପରେ ଏହି ଚିନ୍ତାଧାରା ତାଙ୍କ ମନକୁ ବାରମ୍ବାର ଆସିବା ଆରମ୍ଭ କରେ । ତେଣୁ ଏହା ହେଉଛି OCD, ପ୍ରଥମେ ଆବେଗ ଏବଂ ପରେ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ । ଏହି ଆବେଗ ଏବଂ ବାଧ୍ୟତା ରୋଗୀକୁ ଏତେ ଅସୁବିଧାରେ ପକାଇଥାଏ ଯେ ଅନେକ ଥର ରୋଗୀ ଅନେକ ଜିନିଷରୁ ଦୂରେଇ ରୁହନ୍ତି । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଅନେକ ରୋଗୀ ଯେଉଁମାନେ ଅପରିଷ୍କାର ଚିନ୍ତା କରନ୍ତି, ସେମାନେ କୌଣସି ଡଷ୍ଟବିନ ନିକଟକୁ ଯାଆନ୍ତି ନାହିଁ ।

ଅନେକ ଥର ସେମାନେ ଯେକୌଣସି ସର୍ବସାଧାରଣ ସ୍ଥାନରେ ବାଥରୁମକୁ ଯିବା ଛାଡିଦିଅନ୍ତି । କାହିଁକି? କାରଣ ଡଷ୍ଟବିନକୁ ଯିବା କିମ୍ବା ସର୍ବସାଧାରଣ ସ୍ଥାନରେ ବାଥରୁମ ଯିବା ଏହି ଚିନ୍ତାଧାରା ଆହୁରି ବଢ଼ିବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ ।

OCD ହେବାର କାରଣ କ’ଣ? – What causes OCD?

ଦେଖନ୍ତୁ, ଗୋଟିଏ କଥା ବୁଝିବାକୁ ହେବ ଯେ ଏହି ପ୍ରକାରର ଚିନ୍ତାଧାରା କେବେକେବେ ଆମ ସମସ୍ତ ମନକୁ ଆସେ, କିନ୍ତୁ ଆମେ ଏହାକୁ ଅଣଦେଖା କରିପାରୁ । OCD ରୋଗୀମାନଙ୍କର ମନରେ ଚିନ୍ତାଧାରା ଅତ୍ୟଧିକ ଆସେ କିନ୍ତୁ ସେମାନେ ଅଣଦେଖା କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଏହା କାହିଁକି ଘଟେ? ଆମ ମସ୍ତିଷ୍କରେ ଅନେକ ପ୍ରକାରର ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ଯଥା ନ୍ୟୁରୋଟ୍ରାନ୍ସମିଟର ଅଛି । ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ହେଉଛି ସେରୋଟୋନିନ୍ (Serotonin) ।

ଏହା ଜଣାପଡିଛି ଯେ ଯେତେବେଳେ ମସ୍ତିଷ୍କରେ ସେରୋଟୋନିନ୍ ସ୍ତର କମିଯାଏ, ସେତେବେଳେ OCDର ଲକ୍ଷଣ ବଢ଼ିଥାଏ । ମସ୍ତିଷ୍କରେ ଏକ ସର୍କିଟ୍ ଅଛି ଯାହାକୁ ଆମେ କର୍ଟିକୋ ଷ୍ଟ୍ରିଟୋ ଥାଲାମୋ କର୍ଟିକାଲ୍ ସର୍କିଟ୍ (Cortico Striato Thalamo Cortical Circuit) ବୋଲି କହିଥାଉ । ଏହା ମସ୍ତିଷ୍କର ଏକ ସର୍କିଟ୍, ଯାହା ମସ୍ତିଷ୍କର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର କ୍ଷେତ୍ରକୁ ସଂଯୋଗ କରେ । ଅନୁସନ୍ଧାନରୁ ଏହା ଜଣାପଡିଛି ଯେ ଯେତେବେଳେ ଏହି ସର୍କିଟରେ କୌଣସି ଅସୁବିଧା ହୁଏ, ତେବେ OCDର ଲକ୍ଷଣ ବଢ଼ିଥାଏ ।

OCDର ଚିକିତ୍ସା – Treatment of OCD in Odia

ଯେହେତୁ ଅଧିକାଂଶ ମାନସିକ ରୋଗରେ ମିଳିଲା ଯେ ଏକ ମିଶ୍ରଣ ପଦ୍ଧତି କାର୍ଯ୍ୟ କରେ । ଔଷଧ ଏବଂ ସାଇକୋଥେରାପି ଯାହାକୁ ସାଧାରଣତଃ କାଉନସେଲିଂ କୁହାଯାଏ, ଉଭୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ । ଆମେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ଔଷଧକୁ SSRI (Selective Serotonin reuptake Inhibitors) କୁହାଯାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକର କାମ ହେଉଛି ସେରୋଟୋନିନ୍ ସ୍ତର ବୃଦ୍ଧି କରିବା ।

ଯାହାକିଛି ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି, ସେହି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରନ୍ତୁ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଧରାଯାଉ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଶରୀରରେ ଭିଟାମିନ୍ Dର ଅଭାବ ଥାଏ, ଯେଉଁଥିପାଇଁ ସେ ଶରୀରର ଯନ୍ତ୍ରଣା, ହାତ ଏବଂ ଗୋଡରେ ଦୁର୍ବଳତା ଅନୁଭବ କରେ । ତେବେ ଏହାର ଚିକିତ୍ସା କ’ଣ? ଭିଟାମିନ୍ D ଔଷଧ ଖୁଆଇବା । ସେହିଭଳି, OCDରେ ସେରୋଟୋନିନର ଅଭାବ ଅଛି, ତେଣୁ ଆମକୁ କିଛି ଔଷଧ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ପଡିବ ଯାହା ସେରୋଟୋନିନର ସ୍ତରକୁ ବଢ଼ାଇବ । ସେଥିପାଇଁ ଆମେ SSRI ବ୍ୟବହାର କରୁ ।

SSRI ବ୍ୟତୀତ, କିଛି ଔଷଧ ଅଛି ଯାହା ସ୍ୱଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଚିନ୍ତାକୁ ହ୍ରାସ କରିଥାଏ । ଚିକିତ୍ସା ଦୀର୍ଘ ସମୟ ଧରି ଚାଲିଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ, ଜଣେ OCD ରୋଗୀ ଡାକ୍ତରଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ଅନେକ ବର୍ଷ ଲଗାଇଥାଏ । ଯେତିକି ସମୟ ଡାକ୍ତରଙ୍କୁ ଦେଖା କରିବା ପାଇଁ ଲାଗିଛି, ଯେତିକି ଲକ୍ଷଣ ଅଛି ଏବଂ କେତେଥର ସମସ୍ୟା ଘଟିଛି ତାହା ଅନୁଯାୟୀ ଚିକିତ୍ସାର ସମୟ ଅବଧି ସ୍ଥିର କରାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ସାଧାରଣତଃ ଅତି କମରେ ଏକରୁ ଦୁଇ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚିକିତ୍ସା କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

ଏହା ସହିତ, ସାଇକୋଥେରାପି, ଯାହାକୁ ଆମେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପ୍ରତିରୋଧରେ ଉନ୍ମୋଚନ (Exposure in Response Prevention) ବୋଲି କହିଥାଉ ଯାହା OCDରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ, ଏହାର ମଧ୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ରହିଛି । ଆମକୁ ଏମିତି ଜିନିଷଗୁଡିକର ଏକ ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାକୁ ପଡିବ ଯେଉଁଥିପାଇଁ ରୋଗୀ ଅସୁବିଧାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଛନ୍ତି । ଯେଉଁ ଅବସ୍ଥାରେ ରୋଗୀର ମନରେ ବାରମ୍ବାର ଚିନ୍ତାଧାରା ଆସେ ।

ତା’ପରେ ଆମେ ରୋଗୀକୁ ସମାନ ତାଲିକାରେ ଥିବା ଆଇଟମଗୁଡିକୁ ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଉ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ନିବୃତ୍ତ କରୁ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଧରାଯାଉ ଜଣେ ରୋଗୀର ମନରେ ବାରମ୍ବାର ଅପରିଷ୍କାର ଚିନ୍ତାଧାରା ଆସୁଛି । ତେଣୁ ଆମେ ସେହି ସମସ୍ତ ଜିନିଷଗୁଡ଼ିକର ଏକ ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରୁ ଯେଉଁଥିରେ ସେହି ପ୍ରକାର ଚିନ୍ତାଧାରା ତାଙ୍କ ମନକୁ ବାରମ୍ବାର ଆସେ ।

ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଯେମିତି ଚଟାଣକୁ ଛୁଇଁଲେ ତାଙ୍କୁ ଅପରିଷ୍କାର ଚିନ୍ତାଧାରା ଆସେ, କବାଟକୁ ଛୁଇଁଲେ ଅପରିଷ୍କାର ଚିନ୍ତାଧାରା ଆସେ କିମ୍ବା ଟଏଲେଟ୍ ହ୍ୟାଣ୍ଡଲ୍ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଦ୍ୱାରା ଅପରିଷ୍କାର ଚିନ୍ତାଧାରା ଆସେ । ତେଣୁ ଆମେ ଏକ ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରୁ ଏବଂ ତା’ପରେ ଆମେ ରୋଗୀକୁ କେବଳ ସେହି ଜିନିଷ ଛୁଇଁବାକୁ କହିଥାଉ । ଯେପରି ଆପଣ ଚଟାଣକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରନ୍ତୁ ଏବଂ ବର୍ତ୍ତମାନ ଆପଣଙ୍କ ମନରେ ଚିନ୍ତାଧାରା ଆସିବା ମାତ୍ରେ ଏହାକୁ ବନ୍ଦ କରିବାକୁ ପଡିବ । ଆପଣ ହାତ ଧୋଇବେ ନାହିଁ, ଚିନ୍ତାକୁ ମନରେ ଆସିବାକୁ ଦେବେ । କାରଣ କିଛି ସମୟ ପରେ ସେହି ଚିନ୍ତା ନିଜେ କମିବା ଆରମ୍ଭ କରିବ । ଏହା ଅନେକ ପଦକ୍ଷେପ ସହିତ ଜଡିତ ଏକ ଲମ୍ବା ପ୍ରକ୍ରିୟା । ତେଣୁ ଔଷଧ ସହିତ ଏହି ଥେରାପି ଅଧିବେଶନ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ଔଷଧ ଏବଂ ଥେରାପିର ଏହି ମିଶ୍ରଣ ସର୍ବୋତ୍ତମ ଫଳାଫଳ ପ୍ରଦାନ କରେ ।

ଅନେକ ଥର ଲୋକମାନେ ପଚାରନ୍ତି ଏହି ରୋଗର କୌଣସି ଚିକିତ୍ସା ଅଛି କି? ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଥିବା ଏହି ସମସ୍ତ ପଦ୍ଧତିଗୁଡ଼ିକ ସାହାଯ୍ୟ କରେ କି? ତେଣୁ ଏହାର ଉତ୍ତର ହେଉଛି, ଏହା ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, ବହୁ ପରିମାଣରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ଅନେକ ରୋଗୀଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ସମସ୍ୟା ପ୍ରାୟ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଦୂର ହୋଇଯାଏ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ରୋଗୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଥାଏ ।

କିନ୍ତୁ ଗୋଟିଏ କଥା ମନେ ରଖିବାକୁ ହେବ ଯେ ଆମେ ଯେତେ ଶୀଘ୍ର ଡାକ୍ତରଙ୍କ ପାଖକୁ ଯିବା, ଯେତେ ଶୀଘ୍ର ଚିକିତ୍ସା ଆରମ୍ଭ କରିବା ଏବଂ ଆମେ ଯେତେ ସଠିକ୍ ଭାବରେ ଚିକିତ୍ସା କରିବୁ, ଫଳାଫଳ ସେତେ ଭଲ ହେବ । ତେଣୁ, ଯଦି ଆପଣଙ୍କଠାରେ ଏପରି ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଏ, ଆପଣ ଜାଣିଥିବା କେହି ଜଣେ ବନ୍ଧୁ, ପରିବାର ସଦସ୍ୟ, ଯେ ସେ ବାରମ୍ବାର ହାତ ଧୋଇ, ବାରମ୍ବାର ଜିନିଷ ଯାଞ୍ଚ କରୁଛନ୍ତି ।

ଯଦି ସେ ବାରମ୍ବାର ସମାନ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ କରୁଛନ୍ତି, ତେବେ ତାଙ୍କୁ ପରିହାସ କରନ୍ତୁ ନାହିଁ । କାରଣ ଏହା ଏକ ରୋଗର ଲକ୍ଷଣ ଏବଂ ଏହି ରୋଗର ଉପଶମ କରିବାର ଏକମାତ୍ର ଉପାୟ ହେଉଛି ଚିକିତ୍ସା । ତେଣୁ ଆପଣଙ୍କ ନିକଟରେ ଥିବା କୌଣସି ଡାକ୍ତରଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ ଚିକିତ୍ସା କରନ୍ତୁ ।

ପ୍ରାୟତଃ ପଚରାଯାଇଥିବା ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ (FAQ)